برخی افراد با وجود این که فرد موفقی هستند اما نمی‌توانند مجرد بودن خود را بپذیرند.

تعداد مجردها هر روز در حال افزایش است،‌ با این حال مردم همچنان اصرار دارند به آن‌ها بگویند به زودی شریک زندگی‌شان را پیدا خواهند کرد.

دلیل این همه ترحم و دلسوزی چیست؟

 پرسیدن این سوال که آیا فردی “هنوز” مجرد است و اطمینان دادن به او از این که به زودی “فرد دلخواه خود را پیدا خواهد کرد”، شاید نشانه توجه و حتی حساسیت ما نسبت به دوستان مجردمان به نظر برسد اما این جملات ساده،‌ حس شرمساری از تجرد را منتقل می‌کنند و احتمالا بیشتر مضر هستند تا مفید.

شرمساری از تجرد از نگرش منفی نسبت به افرادی که شریک زندگی ندارند،‌ سرچشمه می‌گیرد.

افرادی که شریک زندگی ندارند احتمالا باید غمگین و تنها باشند؛ آن‌ها با جدیت به دنبال شریک زندگی می‌گردند اما هنوز فرد دلخواه‌شان را پیدا نکرده‌اند؛ و احتمالا مشکلی دارند که باعث شده تنها بمانند.

ریشه همه این کلیشه‌ها فشاری است که برای مطابقت با معیارهای دیرین اجتماعی وجود دارد: این که شریک زندگی، خانه مشترک، فرزند و سگ تمامی آن چیزی است که برای یک زندگی شاد به آن‌ نیاز داریم. 

در حالی که دهه‌هاست مردم به طور مداوم در حال ارزیابی دوباره این معیارهای اجتماعی هستند، تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که شرمساری از تجرد همچنان به میزان قابل توجهی وجود دارد.

داده‌های یک نظرسنجی که سرویس دوست‌یابی “مچ” (Match) میان ۱۰۰۰ نفر از بزرگسالان مجرد در بریتانیا انجام داده، نشان می‌دهد که ۵۲ درصد از این افراد با “آغاز دوران همه‌گیری” حس شرمساری از تجرد را تجربه کردند؛ احتمالا به این دلیل که در این دوران تمرکز روی این که افراد در طول دوره‌های مختلف محدودیت رفت و آمد روی چه کسانی می‌توانند حساب کنند، بیشتر شد.

و با این که ۵۹ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی از “وضعیت تاهل” خود “رضایت” داشتند، باز هم در معرض سوالات مداخله‌گرانه قرار گرفته بودند. 

این نوع سوگیری‌ها نسبت به افراد مجرد تحقیر کننده هستند و در بسیاری از کشورها دیگر منسوخ شده اند.

 بلا دی‌پائولو، روانشناس اجتماعی که در زمینه تجرد تحقیق می‌کند و کتابی هم در این رابطه نوشته، می‌گوید: “تجرد زمانی به عنوان دوره گذار در نظر گرفته می‌شد، دوره‌ای که در آن افراد در انتظار ازدواج یا تجدید فراش بودند.”

اما به گفته او امروزه آمریکایی‌ها در بیشتر سال‌های دوران بزرگسالی خود مجرد هستند.

به گفته خانم دی‌پائولو، طبق آمار اداره سرشماری ایالات متحده، در سال ۱۹۷۰، ۴۰ درصد از جمعیت آمریکا از زوج‌های متاهل و فرزندان‌شان تشکیل می‌‌‌شد و فقط ۱۷ درصد از مردم این کشور مجرد بودند و تنها زندگی می‌کردند.

این در حالی است که تا ۲۰۱۲، جمعیت مجردها در آمریکا به ۲۷ درصد رسید و تعداد خانوده‌های متشکل از والدین و فرزندان به ۲۰ درصد کاهش یافت.

 اما با وجود این آمار‌های در حال تغییر، روایت‌ها و پژوهش‌ها آشکارا نشان می‌دهند که افراد مجرد، هنوز هم نه تنها از سوی دوستان و آشنایانی که شریک زندگی دارند،‌ بلکه همچنین از سوی خودشان تحت فشار هستند.

حتی با این که به نظر می‌رسد مجردها به شکلی فزاینده وضعیت تاهل خود را می‌پذیرند و آن را انتخاب می‌کنند، فشار برای رفتن به قرارهای عاشقانه لزوما از میان نرفته است.

اما بعید نیست که در آینده شاهد دست کم برخی پیشرفت‌ها در این زمینه باشیم چرا که حضور فزاینده افراد مجرد در میان جمعیت احتمالا به تدریج از باورهای منفی در رابطه با تجرد خواهد کاست.

شرمساری از تجرد چه زیان‌هایی دارد؟

الیسون آبرامز، روان‌درمانگر ساکن نیویورک می‌گوید: “شرمساری از تجرد یعنی در مورد کسی که شریک زندگی ندارد و بر خلاف انتظارات جامعه در یک سن مشخص ازدواج نکرده ،‌ قضاوت منفی داشته باشیم.”
 به اعتقاد او این مساله باعث می‌شود افرادی که شریک زندگی ندارد در معرض رفتارهایی “متفاوت” قرار بگیرند.

ایپک کوچوک، یکی از کارشناس اپلیکیشن دوست‌یابی هپن (Happn) که در پاریس زندگی می‌کند،‌ می‌گوید: “اگر مجرد باشی، مردم غالبا فکر می‌کنند، آدم بی‌حوصله و تنهایی هستی.”

 در نظرسنجی سرویس دوست‌یابی مچ از شرکت‌کنندگان پرسیده‌ شد، رایج‌ترین عباراتی که در مورد تجرد از دیگران شنیده‌اند و باعث خجالت‌شان شده کدام است.

۳۵ درصد به عبارت “به زودی یک نفر را پیدا خواهی کرد”،‌ اشاره کردند، ۲۹ درصد از آن‌ها گفتند جمله “احتمالا خیلی تنهایی ” را زیاد شنیده‌اند و ۳۸ درصد هم به طور کلی نسبت به وضعیت تاهل خود ابراز تاسف کردند.

 دی‌پائولو می‌گوید، از جمله باورهای نادرست در مورد مجردها این است که زوج‌های متاهل مهارتی ویژه‌ برای زندگی کردن دارند که افراد مجرد از آن بی‌نصیب هستند؛ این که زندگی مجردها “غم‌انگیز” است؛ و مجرد بودن به معنای خودخواه بودن در نظر گرفته می‌شود.

( در واقع بنابر برخی پژوهش‌ها این‌ تصورات باورهایی نادرست هستند و از جمله آن‌ها می‌توان به مطالعه‌ای اشاره کرد که سال ۲۰۱۸ در آلمان انجام شد و نشان داد همه کلیشه‌های مربوط به شوربختی مجردها و سعادتمندی زوج‌ها صحت ندارند.)

 کلیشه‌های مربوط به افراد مجرد،‌ نه تنها نادرست هستند بلکه پیامدهای زیانباری هم با خود به همراه دارند.

به گفته آلیسون آبرامز، شرم درونی‌شده ناشی از نگرش‌های جامعه نسبت به تجرد می‌تواند تاثیری منفی بر تصور فرد از خودش داشته باشد.

حتی اگر دوستان و بستگان یک فرد به او به دلیل وضعیت تاهلش احساس شرم ندهند، تجربه نکردن رویدادهای مهم زندگی از جمله ازدواج و بچه‌دار شدن می‌تواند – به خصوص برای فردی که به طور جدی به دنبال شریک زندگی هستند- اثراتی مخرب به همراه داشته باشد چون این چیزی است که جامعه غالبا از آن‌ها انتظار دارد.

 آبرامز می‌گوید: “بارها دیده‌ام که این مساله در بروز افسردگی تاثیر داشته است.”

وجود یک “سناریو”ی پذیرفته شده برای زندگی موفق می‌تواند حتی کسانی که از زندگی مجردی راضی هستند را وادار کند در نگرش خود تجدید نظر کنند و تنها برای هماهنگی با هنجارهای فرهنگی جامعه به دنبال چیزی بروند که کاملا مطمئن هستند آن را نمی‌خواهند.

 اما شرمساری از تجرد تنها در رفتارهای دوستان و والدین کنجکاو ریشه ندارد.

دولت‌ها هم با ارائه مزایای مختلف به افرادی که رسما ازدواج کرده‌اند و بی‌نصیب گذاشتن مجردها از این مزایا، در این مساله نقش دارد.

برخی بر این باورند چنین اقدام‌هایی پیامی در رابطه با “مسیر درست” در زندگی منتقل می‌کنند که هر چند برای افراد دارای شریک زندگی حکم تشویق را دارد اما باعث درونی شدن این ذهنیت در مجردها می‌شود که درک درستی از بزرگسالی ندارند.

 به گفته دی‌پائولو یک نمونه از این مزایا در آمریکا این است که کارمندان می‌توانند همسران‌شان را به بیمه درمانی خود اضافه کنند؛ گزینه‌ای که برای مجرد‌ها وجود ندارد و آن‌ها نمی‌توانند چنین کاری را برای افراد مهم زندگی‌‌ خود از جمله دوستان نزدیک یا خواهر و برادرشان انجام دهند.

زوج‌ها و خانواده‌ها علاوه بر این از طیفی از مزایا برخوردارند که مجردها در حوزه‌های دیگر به آن‌ها دسترسی ندارند و از جمله آن‌ها می‌توان به تعطیلات ارزان یا کمک‌هزینه‌های ویژه‌ به خانواده‌های دارای فرزند اشاره کرد.

دختر در خانه مانده در برابر مرد عزب

اما شرمساری از تجرد هم مثل هر باور فرهنگی منفی دیگر، زنان و مردان به یک اندازه تحت تاثیر قرار نمی‌دهد.

زنان مجرد معمولا بیشتر تحت فشار هستند و برخی فرهنگ‌ها هم بیش از سایرین بر ازدواج و فرزندآوری تاکید دارند.

 پیش از هر چیز، واژه‌هایی را در نظر بگیرید که برای توصیف زنان و مردان مجرد به کار می‌رود: دختر ترشیده (Spinster) در برابر مرد عزب (Bachelor).

واژه انگلیسی” Spinster” در اواخر دوران قرون وسطی برای توصیف زنانی به کار می‌رفت که به طور حرفه‌ای پشم‌ریسی می‌کردند و بیشترشان مجرد بودند.

در آن زمان پیدا کردن کارهایی با جایگاه اجتماعی پایین‌‌تر برای زنان مجرد آسان‌تر بود و موقعیت‌های شغلی بهتر به طور کلی به زنان متاهل می‌رسید چون به واسطه شوهرانشان می‌توانستند لوازم مورد نیاز برای کارهای با جایگاه اجتماعی بالاتر را فراهم کنند.

 این کلمه به مرور زمان معانی ضمنی منفی‌تری هم پیدا کرده و در فرهنگ عامه از آن برای تحقیر زنان مجرد ( و جوان) استفاده می‌شود.

این اصطلاح در فیلم خاطرات بریجت جونز ساخته شارون مگوایر هم به کار رفته است. این فیلم داستان زنی در اوایل دهه ۳۰ زندگی را روایت می‌کند که با وجود داشتن موقعیت خوب شغلی در لندن، با مجرد بودن خود مشکل دارد.
 در مقابل مردان مجرد یا “Bachelor” (در زبان انگلیسی) به شکل افرادی شوخ‌طبع و احتمالا خوش‌برخورد ( اگر نگوییم هرزه) به تصویر کشیده می‌شوند که از غم و غصه فارغ هستند و نهایت لذت را از زندگی می‌برند. 

دی‌پائولو می‌گوید: بنابر خرد متعارف ازدواج برای زنان بیشتر از مردان اهمیت دارد.

بنابراین من فکر می‌کنم زنان مجرد بیشتر در معرض سوال‌های آزاردهنده از جمله ‘آیا با کسی رابطه داری’ قرار می‌گیرند؟”

آبرامز می‌گوید مراجعان زن او بیشتر از مردان تجربیات خود از احساس شرمساری از تجرد را به اشتراک می‌گذارند و البته به این موضوع هم اشاره می‌کند که بیشتر مراجعانش زن هستند.

 دی‌پائولو می‌گوید: “مردان مجرد هم ممکن است در معرض رفتارهای تحقیر‌کننده قرار بگیرند و دست کم گرفته شوند” مثلا این که مردم به چشم کودکانی به آن‌ها نگاه می‌کنند که در مراقبت از خود ناتوان هستند و یا “به چیزی به غیر از رابطه جنسی” فکر نمی‌کنند.

 از سوی دیگر فرهنگ‌ها هم در رواج شرمساری از تجرد نقش مهمی دارند.

آبرامز می‌گوید مراجعان مجردی با برخی پیش‌زمینه‌های فرهنگی از جمله کره‌ای، چینی و هندی داشته که اعضای خانواده‌شان حس شرمساری شدیدتری را به آن‌ها منتقل می‌کنند.

به گفته او عده‌ای از مراجعانش که از مناطق مرکزی آمریکا به نیویورک نقل مکان کرده‌اند هم شرایط مشابهی دارند.

این فرهنگ‌ها غالبا بر نقش‌های سنتی زنان و مردان در مقوله ازدواج تاکید بیشتری دارند و عدم مطابقت با این سنت‌ها به ویژه ممکن است غیرمتعارف به نظر برسد.

آبرامز می‌گوید: “یکی از مراجعینم که ۳۰ سال یا حتی کمتر سن داشت یک بار به من گفت خانواده‌اش احساس شرم می‌کنند چون هنوز بچه‌ ندارد. “

“قدرت اعداد”

اما معنای مجرد بودن در حال تغییر است و برخی کارشناسان معتقدند که تغییرات هم در نوع نگرش‌ها و هم در بافت جمعیتی دنیا می‌تواند به عادی شدن تجرد کمک کند؛ مساله‌ای که احتمالا از قضاوت‌های زودهنگام در مورد افرادی که شریک زندگی ندارند، می‌کاهد.

 در سال‌های اخیر چهره‌های تاثیرگذار شبکه‌های اجتماعی، همین‌طور سلبریتی‌های سنتی با افتخار از تجرد خود حرف زده‌اند.

به عنوان مثال اما واتسون، هنرپیشه انگلیسی علنا خود را “خود-همسر” توصیف کرده و از دیگران خواسته که نبود رابطه عاشقانه در زندگی‌شان را نکته‌ای مثبت بدانند و نسبت به آن دید منفی نداشته باشند.

آبرامز می‌گوید: “به نظر من هر چه تعداد کسانی که وضعیت تجرد خود را پذیرفته‌اند بیشتر شود، افراد بیشتری هم این آزادی را حس می‌کنند که چنین کاری را انجام دهند.”

 اپلیکیشن دوست‌یابی “بامبل” در اکتبر ۲۰۲۱ میان بیش از ۸۵۰۰ نفر از کاربران خود در کانادا، فرانسه، آلمان، هند،‌ مکزیک، فیلیپین، استرالیا، بریتانیا و آمریکا یک نظرسنجی برگزار کرد که نشان داد ۵۳ درصد از کاربران در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ متوجه شدند که “بد نیست برای مدتی تنها باشند. ”

علاوه بر آن از زمان شیوع این بیماری، عده‌ زیادی از افراد مجرد از احساسات و نتایج مثبت وضعیت تاهل خود خبر داده‌اند.

طبق نظرسنجی سرویس دوست‌یابی مچ، ۴۲ درصد از این افراد گفته‌اند از تنها بودن در دوران همه‌گیری “لذت” برده‌اند.

 با همه این‌ها، کارشناسان امیدوارند این تغییرات جمعیت شناختی باعث ادامه روند بهبود قضاوت‌ها نسبت به تجرد شود.

دی‌پائولو از روند صعودی جمعیت افراد مجرد با عنوان “قدرت اعداد” یاد می‌کند و می‌گوید ” تقریبا هر بار اداره سرشماری ایالات متحده آخرین آمار خود را منتشر می‌کند،‌ یافته‌ها از افزایش تعداد افراد مجرد و سهم بیشتر آنها از جمعیت نسبت به قبل خبر می‌دهد.”

 او می‌گوید: “وقتی تعداد زیادی از جمعیت ازدواج نکرده باشند – مثلا در آمریکا نزدیک به نیمی از جمعیت مجرد هستند اصرار به این که این افراد مشکل دارند، سخت‌تر خواهد شد.”

قسمتی از کتاب علوم اعصاب شناختی

روانشناسی، نوروفیزیولوژی و فلسفه ذهن، بدن و مغز

مولفین گرهاردبنتکا و هانس وربیک

مترجمین دکترامین رفیعی پور و لیلا السادات میرصیفی فرد

بدن زنده یا مجموعه داده فیزیکی؟

عدم تقارن چگونه مغز و ذهن به طور فزاینده ای مورد بحث هستند؟

فیشته در کتاب (علم دانش) نوشته است بیشتر انسان ها زودتر می توانند خود را تکه ای از گدازه در ماه باور کنند تا اینکه خود را بخاطر خویشتن در نظر بگیرند.

فیشته تقلیل گرایی را محکوم می کند که بر اساس آن گفته می شود انسان

چیزی جز قطعه ای از طبیعت نیست.

چنین به نظر می رسد که دویست سال پس از فیشته و در پرتو علوم اعصاب مدرن، این امر به طور خاصی به روز شده باشد. زیرا بسیاری از معاصران به راحتی آماده هستند تا خود را برده مغز بدانند و آزادی و مسئولیت خویش را ازبین ببرند.

به نظر می رسد که این روزها به سختی این یافته هگل پذیرفته می شود مبنی بر اینکه به وسیله جمجمه نیست که مرتکب قتل ودزدی وشعرسرایی و غیره میشویم.

غالبا انسان بودن به فرآیندهای مغزی محدود می شود و به موجودی ذهنی

تبدیل میگردد، براین اساس که مغز قرار است تصمیم بگیرد و به این وسیله دیده شود که ما و دنیامان را بسازد.

اگر مغز همه اینها را به وجود می آورد،چه کسی مقصر است؟ و چه کسی پول  کتاب ها را که چنین پایان نامه هایی را پیشنهاد می کنند جمع آوری می کند؟

بعضی نویسندگان چشم انداز زندگی ذهنی آگاهانه را که در مغزشان بومی سازی کرده اند به صورت یک تراشه رایانه ای ارائه میدهند.

تظاهرات ذهنی زندگی به شکل مجموعه داده قابل فیزیکی شدن تبدیل میگردد.

به هر جای علوم نگاه کنیم، جریان بی پایانی از کاهش گرایی عصبی را کشف      می کنیم.اغلب عبارات به صورت زیر ارائه می شود

1، من (مغزمن) یک ماشین زیستی پردازش اطلاعات هستم.

2، مغز دنیای خود را بر می انگیزد، ایجاد میکند و میسازد.

3، من توسط فرآیندهای عصبی تعیین می شوم.

4، شعور شیئی در میان اشیا است و کورکورانه از قوانین علمی طبیعی

پیروی میکند. پدیده های ذهنی کاملا از نظر فیزیکی قابل توضیح هستند.

در اینجا واقعیت که مغز و تظاهرات ذهنی به تمامیت ارگانیسمی تعلق دارند

مورد توجه قرار نمی گیرد.این موضوع فراتر از بحث است که ما به مغزمان

نیاز داریم تا همانطور که زندگی میکنیم،زندگی کنیم.با این حال ما به عنوان یک فرد،بیش از یک ناحیه مغزی هستیم.

آنتونیو داماسیو: تعامل مغز، ارگانیسم و محیط

آگوستین برای پاسخ به این سوال که زمان چیست؟ نوشت که اگر کسی چیزی

نپرسد،پس می داند.

از یک طرف ما پدیده ها را به خوبی می شناسیم. از طرفی در درک آن مشکل داریم. با آگاهی از آنچه در درونمان اتفاق می افتد،مواردی چون گرسنگی،اشک ها،خنده را تجربه می کنیم. لگدها ومشت ها و جریان تصویری که به نام احساسات

و کلمات می اندیشیم.

داماسیو می نویسد: درساده ترین و ابتدایی ترین سطح خود، آگاهی به ما امکان میدهد میل مقاومت ناپذیری را برای زنده ماندن و ایجاد نگرانی برای خویش تشخیص دهیم. در پیچیده ترین سطح خود، آگاهی به ما کمک می کند تا نسبت به

دیگران توجه داشته باشیم و هنر زندگی را بهبود ببخشیم.

در حال حاضر عصب شناسان و فیلسوفان درباره ی راه های رسیدن به آگاهی   بحث میکنند.

شیوه های مختلفی برای برخورد با گزاره های فلسفی و عصب شناسی درباره زندگی ذهنی آگاهانه ما وجود دارد.یکی از مسیرهایی که توسط نوسیندگان مختلف در پیش گرفته شده  است شامل این فرض است که

نگاه کردن به یک روی سکه کافی است زیرا اظهارات فلسفی و عصب شناسی

در نهایت به همین نتیجه می رسند. فیلسوفانی که این خط مشی را اتخاذ میکنند،

براین عقیده اند که بینش های عصب شناسی را می توان به حداقل می رساند،

یعنی به یافته ها و تردیدهای فلسفی تقلیل داد. برعکس صاحب نظران علوم اعصاب که این مسیرها را دنبال میکنند معتقدند که حقایق سخت گویای همه چیز است و

فلسفه چیز جدیدی به چیزهایی که آنها نظارت می کنند و همانطور که قبلا شناخته شد اضافه نمیکند.

تفاوت های بین رویکردهای فلسفی و عصب شناسی را برجسته میکنند یا به سادگی آثاری را که از حوزه تخصصی خود نشات نمی گیرند نادیده می انگارند. داماسیو یکی از این افراد نیست.او می خواهد مسیر دیگری را طی کند زیرا درمی یابد این فرض که ماهیت تجربیات ذهنی را می توان به طور موثر با مطالعه همبستگی های رفتاری آنها درک کرد،اشتباه است.

جدا از دیدگاه سوم شخص علمی طبیعی، داده های اول شخص و همچنین    دیدگاه های دوم شخص از تعاملات روزمره با افراد دیگر باید به همان اندازه در نظر گرفته شود. علاوه بر این،پرداختن به موضوع آگاهی از دیدگاه تکاملی نیز سودمند است.

داماسیو تاکید می کند که مغزها همانطور که در برخی از آزمایشات فکری فلسفی

فرض میشود در خلا وجود ندارند بلکه به موجود زنده تعلق دارند که در تعامل مداوم با محیط فیزیکی و بیولوژیکی و اجتماعی قرار دارد بدن انسان ذهن خودآگاه است.

به گفته داماسیو خویشتن ما بر اساس خود اولیه استوار است.

اولین گام تولید احساسات اولیه است، احساسات ابتدایی هستی که خود به

خود از خود اولیه سرچشمه میگیرد. گام بعدی خود- هسته ای است.                 به طور خاص، در مورد رابطه بین ارگانیسم و شی، خود- هسته ای در مورد عمل است.خود – هسته ای در دنباله ای از تصاویر آشکار میشود که شیئی را توصیف میکند که با خویش اولیه درگیر میشود و آن خویشتن اولیه و از جمله احساسات اولیه اش را اصلاح میکند.

خویشتن اصلی یا خود- هسته ای آگاه است.ولی بر همه چیزهایی که ما فکر       می کنیم تسلط ندارد.

در نهایت، خود-زندگی نامه ای باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا انسان ها به دلیل خود زندگی نامه ای هستند که از گذشته خود میدانند ومیتوانند به آینده رجوع کنند. داماسیو خود-زندگی نامه ای را بیوگرافی آگاهانه میبیند.خود- زندگی نامه ای

در طی سال ها رشد میکند.در حالی که خود- هسته ای مدام درحال تقلا در نظر گرفته میشود،خود-زندگی نامه ای میتواند خفته باشد. ما اشکال دیگری از ذهنیت را مدیون خود- هسته ای یا خود اصلی و خود زندگی نامه ای هستیم.

برای اهداف عملی، آگاهی طبیعی انسان مربوط به فرآیند ذهنی است که در آن همه این سطوح خود عمل میکنند و به تعداد محدودی از محتویات ذهن پیوندی لحظه ای به یک نبض از خود اصلی ارائه میدهند.

از نظر داماسیو در برابر دیدگاهی که فقط برای مغز پرس وجو میکند،استدلال نماید.

هر ساختار مغزی به یک کل بزرگتر تعلق دارد. همانطور که او تاکید میکند نورون ها درباره بدن هستند و این درباره بودن اشاره بی وقفه به بدن، ویژگی تعیین کننده نورون ها، مدارهای نورون ومغزها دارد. نورون ها سلول های جسمی هستند.داماسیو

این واقعیت را جدی میگیرد که ما بدن خود را تجربه می کنیم.او به موجب این نگرش خود را به طرز متفاوت و جالبی از سایر دانشمندان رشته تخصصی جدا میکند.بدن نقطه مرجع همه ادراکات حسی ماست.

احساسات به انسان ها تعلق دارند و از نظر داماسیو آنها در تقابل دائمی با عقل هستند و به ویژه در درگیری ها یا انتخاب شریک، معنای احساسات در زندگی ما مشخص میشود. آنها به تعامل سوما و مغز برمی گردند.

احساسات به واکنش متناسب به دنیای درون و محیط کمک میکند.

از نقطه نظر نوروبیولوژیک آمیگدال، قشر پیش پیشانی شکمی، شکنج کمربندی و

همچنین برخی از مناطق ناحیه حرکتی تکمیلی درگیر هستند. درصورت بروز ضایعات در نواحی مربوطه، افراد محدودیت ها و تغییرات در احساسشان تجربه میکنند.

داماسیو بدن را به عنوان تئاتر احساسات می داند و به موجب آن تاکید میکند که

احساسات در هوا معلق نیستند و در مغز قابل محل سازی نیستند و بلکه احساسات به کل ارگانیسم مرتبط هستند. با پیدایش آنها فرآیندها و واکنش های ارگانیسمی تطبیق ممکن است همزمان رخ دهند. اینها همئوستاز را تضمین میکنند و از این رو به ادامه ی زندگی ارگانیسم کمک میکند. ما میتوانیم احساسات خود را بازتاب دهیم و یا از آنها فاصله بگیریم.

حتی موجودات تک سلولی، مثل آمیب های ساده یا سلول های باکتریایی که مانند ما مغز ندارند، توانایی تطبیق رفتار خود را دارند. آنها از مولکول های شیمیایی برای حس کردن و پاسخ برای تشخیص شرایط خاص در محیط خود از جمله حضور دیگران استفاده میکنند. از نظر داماسیو این آغوش یا گاهواره ذهن است، او برای اطمینان از نظر هانس جوناس پیروی میکرد که احتمالا منظور شلر با اشاره به برای خود بودن و در درون خود از ساده ترین موجودات می باشد.

از این گاهواره یک خود- فرایند سازمان یافته می تواند توسعه یابد و به ذهن اضافه شود در نتیجه آغازی برای ذهن های آگاه پیچیده فراهم میکند.

داماسیو از این اندیشه قدیمی استفاده میکند که کل بیش از مجموع اجزای آن است

که به منطق ارسطو باز میگردد. با وجود اینکه ما اجزای حیات را میدانیم ارگانیسم چیزی فراتر از تجمع سلول های زنده است. از دیدگاه او احساسات و هوش خلاق باهم هم افزایی میکردند که در نهایت منجر به فرآیندهای فرهنگی میشد.

به گفته داماسیو ناخودآگاه از قدیمی ترین شکل های زندگی برمی آید بیشتر از آنچه فروید و یونگ در خواب دیده اند.

 زیست شناسی تکاملی مدرن،انسان را به یاد اندیشه قدیمی ارسطویی در مورد مقیاس طبیعت می اندازد که از یک سو به خویشاوندی موجودات زنده درمیان خود میپردازد و از سوی دیگر درباره نقش خاص انسان که هنوز نقش دیگری دارد بحث میکند.

ابعاد واقعیت نسبت به حیوانات یا گیاهان موجود است. آنچه داماسیو به عنوان شکل توسعه یافته متاخرتر و بسیار پیچیده تر از یک زندگی ذهنی تصور میکند، طبق نظر ارسطو و بعدا از توماس آکویناس، چیزی است که در مقیاس طبیعی در مقایسه با سایر موجودات زنده در سطح بالاتری قرار دارد. درست همانند این متفکران داماسیو بر موجودات زنده بدون مغز تاکید میکند تا آنجا که مونادها به ظاهر هوشمندانه و هدفمند رفتار میکنند. همچنین با توجه به این موضوع،تصور داماسیو مبنی بر اینکه ارگانیسم ما تحت تاثیر یک اصل سازمانی است که ساختار تداوم و بقا را تضمین میکند اعمال میشود.

با تکامل پستانداران دامنه فرآیندها به طور قابل توجهی گسترش یافت.

مشاهده ذهن خودآگاه در اپتیک تکامل از اشکال ساده زندگی به سوی موجودات پیچیده و بیش پیچیده مانند ما به طبیعی شدن ذهن کمک میکند و نشان میدهد که آن نتیجه پیشرفت های پلکانی پیچیدگی در اصطلاح بیولوژیکی است .

از این نظر می توان به یک بند ناف بلند اندیشید که ذهن خودآگاه را به اعماق تنظیم کننده های ابتدایی و کاملا ناخودآگاه پیوند میدهد، احتمالا به همین دلیل است که داماسیو مشابه لایب نیتس و برگسون اهمیت فرآیندهای ناخودآگاه را برای

زندگی ما برجسته میکند. به گفته داماسیو تصویر سخت و نرم افزار رایانه ای که اغلب به آسانی توسط عصب شناسی مورد استفاده قرار میگیرد کمکی به توضیح آگاهی انسان نمیکند. مشکل تلقی میشود که چنین تصاویری از وضعیت های اساسی متفاوت اجزای مادی موجودات زنده و ماشین های مهندسی شده غفلت میکنند. داماسیو بیان میکند که تحقیق مغز رشته ای است که به نفع ما است یا میتواند باشد. این امر میتواند به ما کمک کند تا توضیحی در مورد آنچه که شرایط

انسان را تشکیل میدهد پیدا کنیم. دقیقا این مساله با کرامت انسان مطابقت دارد که هم حفظ میشود و هم تقریبا تقویت میگردد.

یک مطالعه بین‌المللی جدید که به سرپرستی محققان سوئدی انجام شده است، هشدار می‌دهد که استرس کاری و نگرانی‌های مالی می‌تواند خطر سکته مغزی یا حمله قلبی را تا ۳۰ درصد افزایش دهد.

به گزارش دیلی میل، یک مطالعه جدید هشدار می‌دهد که تحمل استرس کاری و نگرانی‌های اقتصادی می‌تواند خطر ابتلا به سکته مغزی یا حمله قلبی را تا ۳۰ درصد افزایش دهد.

محققان در سوئد از یک نمونه بین‌المللی بیش از ۱۰۰ هزار نفری، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را با سطوح بالای استرس مرتبط دانسته‌اند.

متخصصان نمی‌توانند به طور قطعی پیوندی را که یافته‌اند توضیح دهند و قطعا بگویند که سطح استرس بالا دلیل ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی است. با این حال، مطالعات قبلی نشان می‌دهد که سطوح بالای کورتیزول ناشی از تحمل استرس در طولانی مدت می‌تواند کلسترول خون، تری گلیسیرید، قند خون و فشار خون را افزایش دهد.

“آنیکا روزنگرن” نویسنده این مطالعه و استاد پزشکی در دانشگاه “گوتنبرگ” می‌گوید: دقیقاً مشخص نیست که چه چیزی باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی در میان افراد متحمل استرس شدید می‌شود. اما بسیاری از فرآیندهای مختلف در بدن، مانند تصلب شرایین و لخته شدن خون، ممکن است تحت تأثیر قرار گرفتن در معرض استرس باشند.

اگر می‌خواهیم خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را در سطح جهانی کاهش دهیم، باید استرس را به عنوان یکی دیگر از عوامل خطرناک که قابل تغییر است، در نظر بگیریم.

بیماری‌های قلبی عروقی اصطلاحی برای توضیح انواع بیماری‌هایی است که بر قلب یا رگ‌های خونی تأثیر می‌گذارد، از جمله بیماری عروق کرونر قلب(انسداد عروق) که می‌تواند باعث حملات قلبی، سکته مغزی و غیره شود.

بیماری‌های قلبی عروقی اولین علت مرگ و میر در سراسر جهان هستند و تخمین زده می‌شود که سالانه ۱۷.۹ میلیون جان خود را بر اثر ابتلا به همین بیماری‌ها از دست می‌دهند.

این تحقیق جدید بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده بین ژانویه ۲۰۰۳ و مارس ۲۰۲۱ برگرفته از مطالعه آینده‌نگرانه اپیدمیولوژی شهری روستایی(PURE) است.
“PURE” بیش از ۲۰۰ هزار شرکت کننده دارد، اما این مطالعه جدید بر روی ۱۱۸ هزار و ۷۰۶ فرد بدون هیچ گونه سابقه بیماری قلبی عروقی متمرکز شده بود.

این افراد در ۲۱ کشور شامل چهار کشور پردرآمد از جمله کانادا، سوئد و امارات متحده عربی، ۱۲ کشور با درآمد متوسط ​​از جمله برزیل، لهستان، آفریقای جنوبی و پنج کشور کم درآمد از جمله هند، پاکستان و زیمبابوه زندگی می‌کردند.

گفتنی است که مردم کشورهای بزرگ غربی از جمله بریتانیا و ایالات متحده و کشورهای پرجمعیت از جمله چین، روسیه و ژاپن به شکل قابل‌توجهی در این نمونه غایب بودند.
شرکت کنندگان در این مطالعه اعم از زن و مرد، ۳۵ تا ۷۰ سال سن داشتند، اگرچه میانگین سنی آنها در زمانی که مطالعه شروع شد، ۵۰ سال بود.

در ابتدا از آنها سؤالاتی در مورد میزان استرس متحمل شده در سال گذشته پرسیده شد که در مقیاسی از صفر (بدون تحمل استرس) تا سه(تحمل استرس شدید) رتبه‌بندی شدند.

استرس به عنوان احساس عصبی، تحریک‌پذیر یا اضطراب به دلیل عواملی در محل کار یا خانه، داشتن مشکلات مالی یا تجربه رویدادهای دشوار و زمان‌های چالش برانگیز در زندگی تعریف می‌شود.

چنین رویدادها و زمان‌هایی شامل طلاق، بیکاری، سوگواری یا بیماری جدی در یکی از اعضای خانواده است.

استرس، فشار عصبی یا فشار روانی در روانشناسی به معنی احساس نوعی فشار و تنش عصبی است. تنش و هر محرکی که در انسان، ایجاد تنش کند، استرس‌زا نامیده می‌شود. مقدار کمی استرس می‌تواند دارای فوایدی از جمله افزایش تحرک و انگیزه در افراد باشد. این نوع استرس، استرس مثبت نامیده می‌شود، اما استرس شدید می‌تواند علاوه بر ایجاد مشکلات و بیماری‌های روانی مانند افسردگی، باعث ایجاد مشکلات بدنی مانند سردردهای تنشی و افزایش احتمال ابتلا به سرطان، سکته قلبی و سکته مغزی در افراد شود.

عامل ایجاد استرس ممکن است عاملی درونی یا عاملی محیطی باشد. این عوامل همچنین می‌تواند در افراد مختلف، متفاوت باشد و عاملی برای فردی ایجاد استرس کند، ولی در فرد دیگر، ایجاد استرس نکند. مشکلات مربوط به اقتصاد، کار یا تحصیل، تغییر شغل، نقل مکان به یک شهر جدید، ازدواج، بازی‌های پرتَنش، مرگ نزدیکان و وجود یک بیماری مهم در خانواده از جمله عوامل بیرونی ایجاد فشار عصبی هستند. علائم استرس شامل اضطراب، مشکلات خواب، عرق کردن، از بین رفتن اشتها و مشکل در تمرکز و حافظه است.

از بین شرکت‌کنندگان در این مطالعه جدید، ۷.۳ درصد از آنها تحت استرس شدید، ۱۸.۴ درصد در معرض استرس متوسط، ۲۹.۴ درصد تحت استرس کم و ۴۴ درصد نیز بدون استرس بودند.

افرادی که تحت استرس شدید قرار گرفته بودند، کمی جوان‌تر بودند و اغلب با عواملی نظیر سیگار کشیدن یا چاقی همراه بودند و بیشتر در کشورهای پردرآمد زندگی می‌کردند.

این افراد تا ماه مارس ۲۰۲۱ پیگیری شدند که به این معنی بود که میانگین دوره پیگیری آنها ۱۰ ساله بود.
در این مدت، ۵۹۳۴ حادثه قلبی عروقی به شکل سکته قلبی، سکته مغزی یا نارسایی قلبی ثبت شد.

برای شرکت‌ کنندگانی که استرس بالایی داشتند، خطر ابتلا به یکی از انواع بیماری‌های قلبی عروقی ۲۲ درصد، حمله قلبی تا ۲۴ درصد و سکته مغزی تا ۳۰ درصد افزایش یافت.

به گفته محققان، تمایز کلیدی این مطالعه جدید که در مجله JAMA Network Open منتشر شده است، این است که سطوح استرس در آن قبل از ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی طبقه بندی شده است، چرا که مطالعات قبلی به دنبال تعیین سطح استرس در افرادی بود که قبلاً دچار حمله قلبی یا سکته مغزی شده بودند که همین امر ممکن است بر پاسخ‌ها تأثیر گذاشته باشد.

با این حال، این مطالعه نمی‌تواند پاسخ دهد که آیا استرس، تأثیر حاد یا مزمن‌تری دارد یا اینکه آیا تأثیر آن در بین کشورهای با درآمد و سطح رفاه مختلف، متفاوت است یا خیر.
محدودیت‌های دیگر در این مطایعه نیز شامل سؤالات ساده و تا حدی ذهنی است که از شرکت ‌کنندگان پرسیده می‌شود و البته این واقعیت که بسیاری از کشورهای جهان در برنامه “PURE” گنجانده نشده‌اند.

چندین مطالعه قبلاً به ارتباط بین استرس و مشکلات قلبی عروقی پرداخته‌اند، از جمله یک مطالعه که در اوایل سال جاری منتشر شد و نشان داد که سطح بالای هورمون‌های استرس با خطر ابتلا به فشار خون بالا و حوادث قلبی عروقی مرتبط است. این تحقیق که در ماه سپتامبر در مجله Hypertension منتشر شد، ۴۰۰ آمریکایی را برای بیش از یک دهه دنبال کرده بود.

“کسوکه اینو” سرپرست تیم تحقیق از دانشگاه “کیوتو” در ژاپن گفت: هورمون‌های استرس “نورپی‌نفرین”، “اپی‌نفرین”، “دوپامین” و “کورتیزول” می‌توانند با استرس ناشی از رویدادهای زندگی، کار، روابط، امور مالی و موارد دیگر افزایش پیدا کنند.

همچنین دانشمندان دانشکده پزشکی دانشگاه “هاروارد” برای اولین بار در سال ۲۰۱۷ ادعا کردند که به طور مستقیم تحمل اضطراب و استرس را با بیماری‌های قلبی عروقی مرتبط می‌دانند.

پژوهشگران جامعه‌شناسی با انجام یک مطالعه کیفی دلایل مراجعه زنان تحصیل‌کرده به دعانویس و فال‌گیر را بررسی کردند.

انسان‌ها از گذشته تا کنون، همواره در تلاشند تا مشکلات، کمبودها و نارسایی‌های زندگی خود را کاهش دهند و یا بر طرف کنند. در این راستا از انواع روش‌های سازگار با موازین عقلانی و منطقی و روش‌های غیر متعارف و غیر رسمی استفاده می‌کنند.
  اطلاعات دقیقی در مورد این‌که مردم امروز چقدر از روش‌های عامیانه برای حل مشکلات استفاده می‌کنند، وجود ندارد؛ ولی برخی مشاهدات حاکی از این است که نسبت بالایی از مردم و حتی برخی افراد تحصیل‌کرده به این روش‌ها گرایش دارند.

بر همین اساس پژوهشگران جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی با انجام یک مطالعه، عوامل زمینه‌سازی که باعث می‌شود زنان تحصیل‌کرده، از دعانویسی و فالگیری استفاده کنند را بررسی کردند.

برای انجام این مطالعه از روش کیفی استفاده شد و با ۱۶ نفر از زنان ساکت شهرستان رشت که به اماکن فال‌گیری و دعانویسی مراجعه داشتند، مصاحبه انجام شد. پس از انجام مصاحبه، مصاحبه‌های ضبط‌شده به متن نوشتاری تبدیل شد و مورد تحلیل قرار گرفت.

تحلیل مصاحبه‌ها نشان داد که دلایل مراجعه به دعانویس و فال‌گیر شامل مواردی چون حل مشکلات مالی مانند بیکاری، کسب درآمد و رونق کار، پیدا شدن اشیا گم‌شده، درمان بیماری‌های جسمی و روانی و حل مسائل و مشکلات ازدواج مانند اختلاف زن و شوهر، شکست رابطه عاطفی و بخت‌گشایی است.

یافته‌های این تحقیق حاکی از این است که «فرآیند جامعه‌پذیری»، «باور به فرهنگ این‌جهانی و آن‌جهانی»، «برخی تمایلات روان‌شناختی»، «مدرن‌شدن سازوکارهای فال‌گیری و دعانویسی» و «گروه مرجع فرد»؛ شرایط زمینه‌ساز مراجعه افراد به فال‌گیر و دعانویس می‌شود.


نقش خانواده و جامعه در شیوه تفکر افراد
جامعه‌پذیری؛ فرآیندی است که طی آن شیوه‌های تفکر و قالب‌های ذهنی،‌ مطابق با ویژگی‌های فرهنگی جامعه فراگرفته می‌شود. گفتگو با مشارکت‌کنندگان در این تحقیق نشان می‌دهد که زنان به دلیل نوع تربیت خاصی که از طریق خانواده کسب کرده‌اند، به دعانویس و فال‌گیر مراجعه می‌کنند.

بر اساس یافته‌های این مطالعه؛ یکی دیگر از شرایط زمینه‌ساز مراجعه به این مکان‌ها، «باور به فرهنگ این‌جهانی و آن‌جهانی» است. منظور از این باور؛ اعتقاد به باورهای ماوراءالطبیعه است که به صوت میراث اجتماعی در ذهنیت افراد جامعه و فرهنگ عامه نهادینه شده است. بر اساس مشاهدات و مصاحبه ها در این مطالعه؛ زنان به دلیل فقدان فرهنگ مشاوره و داشتن جهان‌بینی متافیزیکی به اماکن دعانویسی و فال‌گیری مراجعه می‌کنند.

نتایج این مطالعه حاکی از این است که تمایلات روان‌شناختی، یعنی نیازهای روانی و شخصیتی مراجعه‌کنندگان نیز یکی از علت‌های گرایش به دعانویسی و فال‌گیری است. در دنیای کنونی، زندگی روزمرّه به سمت عقلانیت روزافزون پیش می‌رود، این روند به نادیده گرفته شدن نیازهای عاطفی و روانی مردم منجر شده است. به دلیل فردگرایی و سلطۀ بُعد عقلانی، بخشی از نیازهای روانی و عاطفی افراد، تأمین نشده است. در این بین، دعانویسی و فال‌گیری برای مراجعه کنندگان، به مثابه کانونی برای خودگشودگی و بیان مشکلات عاطفی وروانی عمل می‌کند تا بتوانند بر شرایط نامتعیّن و نامعلوم، نظارت داشته باشند. روش‌های یادشده، در شرایط ناگوار و وقایع توجیه ناپذیر و پرمخاطره، به افراد امید و اطمینان و آرامش خاطر می‌دهد.

مقولۀ مدرن شدن، یکی از شرایط مداخله‌گر در مراجعه افراد به فال‌گیری و دعانویسی است. برخلاف گذشته، امروزه با پیشرفت روزافزون فناورهای ارتباطی، برقراری روابط، بدون حضور در مکان مشترک و از فاصله دور هم امکان‌پذیر است و موجب شده است که افراد، بدون ارتباط متقابل از طریق اینترنت و فناوری‌های ارتباطی، وارد تعامل و بده بستان شوند. بنابراین، براساس تجربۀ مصاحبه شوندگان، دسترسی آسان به دعانویسی و فال گیری در شیوع این شیوه ها در جامعه، مؤثر است.

همچنین گروه مرجع، یکی دیگر از شرایط مداخله‌گر در گرایش به دعانویسی و فال‌گیری است. این مفهوم بدان معناست که زنان مراجعه‌کننده، به واسطه تشویق و ترغیب گروه‌های مرجع اعم از دوستان و آشنایان، جذب این موارد می‌شوند و عقاید و توصیه‌های این گروه را ملاک مقابله با مشکلات خود قرار می‌دهند.


درماندگی؛ یک عامل مهم در مراجعه به فال‌گیر و دعانویس
پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: تحلیل صحبت‌های شرکت‌کنندگان نشان می‌دهد که آن‌ها هنگام درماندگی در مواجهه با مشکلات خود و به دلیل غلبه باورهای فرامادی، به دعانویسی و فال‌گیری روی می آورند. به طور کلی، فقدان مهارت‌های لازم برای چاره‌جویی از مشکلات زندگی، ناامیدی از کارایی روش‌های معمول، فقدان فرصت‌های دستیابی به منابع ارزشمند، نفوذ اعتقادات دینی و باورهای خانوادگی، احساس ناکارآمدی روش‌هایی که متخصصان مشاوره پیشنهاد می‌کنند، تأثیرپذیری از اطرافیان و دیگران درگرایش به فال‌گیری و دعانویسی مداخله داشته است.

به همین دلیل محققان مفهوم «درماندگی و باورهای فرامادی» را به عنوان مفهوم اصلی توضیح‌دهنده این پدیده، پیشنهاد می‌کنند.

به گفته این محققان؛ با آن‌که تجربه مراجعان از نظر حل مشکلات فردیشان متفاوت است و برخی از افراد، نه تنها هیچ نتیجه‌ای از مراجعه به فال‌گیر و دعانویس نگرفته‌اند؛ بلکه حتی مشکلات جدیدی هم برایشان ایجاد شده است. اما نکته جالب، این است که این تجربه منفی، باعث نشده که آن‌ها به طور کلی از دعانویسی و فال‌گیری منصرف شوند. آنان ناتوانی دعانویس و فال‌گیر را به ماهیت پدیدۀ فال‌گیری و دعانویسی تعمیم نمی‌دهند و این امر، معرف دیگری برای رسوخ باورهای فرامادی در بین مصاحبه‌شوندگان است.

پژوهشگران این مطالعه اعتقاد دارند که در صورتی که نهادهای جامعه، از کفایت لازم برای رفع مشکلات مردم و حمایت از آن‌ها برخوردار نباشند، این احتمال که افراد از طریق سازوکارهای شخصی و استفاده از روش‌های غیرمتعارف به مقابله با مشکلات بپردازند، افزایش می‌یابد.


تحصیلات دانشگاهی به تنهایی موثر نیست
همچنین عنوان می‌کنند: تحصیلات دانشگاهی، به تنهایی نمی‌تواند مشی زندگی زنان را تغییر دهد و انتخاب‌های آنان را به سوی یک چارچوب عقلانی محض هدایت کند. زنان تا زمانی که در حالت استیصال قرار داشته باشند و از دستیابی به منابع و فرصت‌های ارزشمند (ثروت، قدرت، معرفت و منزلت) محروم باشند، این احتمال وجود دارد که در شرایط بحرانی و در تنگناهای زندگی، به حداقل فرصت‌های موجود که گاه ممکن است غیرمنطقی و نامتعارف هم باشد، روی آورند.

از نظر این پژوهشگران؛ «دیرپا بودن سنت‌ها» نکته‌ای است که باید به آن توجه داشت. شیوه‌های سنتی انجام امور؛ حتی اگر چندان عقلانی و منطقی هم نباشند و حتی اگر جامعه در مسیر توسعه و تجدد، آنان را به حاشیه رانده باشد، باز هم به طورکامل منقرض نمی‌شوند. گاهی حتی افراد تحصیل‌کرده از طریق به کارگیری این روش‌ها ناخواسته و یا به طور غیرمستقیم به بازتولیدشان کمک می‌کنند.
در انجام این تحقیق سید حسن سراج‌زاده و فاطمه جواهری؛ دانشیاران گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی و سارا افلاکی؛ دانشجوی دکتری دانشگاه شهید بهشتی، مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه به صوت مقاله علمی با عنوان «زمینه‌ها و پیامدهای بهره‌گیری از دعانویسی و فال‌گیری مطالعه‌ نمونه‌ای از زنان تحصیل‌کرده شهر رشت» در فصل‌نامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، منتشر شده است.

 این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد فاطمه جواهری است و در دانشگاه خوارزمی انجام شده است.

ضمن تبریک سال نو به اطلاع درمان جویان محترم میرساند کلینیک روانشناسی تارا از تاریخ 14 فروردین ماه 1400 آماده ارائه خدمات روانشناسی و مشاوره به همه عزیزان می باشد.