مکانیسم و عوامل پدید آورنده چاقی

مکانیسم پیدایش چاقی

افزايش وزن ممكن است ثانوي به بيماري‌هايي مانند ضايعه‌هاي هيپوتالاموس، كوشينگ و كم‌كاري تيروئيد باشد و يا پس از مصرف برخي داروها مانند  فنوتيازين‌ها، داروهاي ضدافسردگي، ضد صرع و استروئيدها ايجاد شود. در نوع اوليه، چاقي به دو نوع هيپرپلاستيك و هيپرتروفيك تقسيم مي‌شود.

نوع هيپرپلاستيك از ابتداي زندگي وجود دارد، چاقي هميشگي است، توزيع چربي محيطي و مركزي و افزايش تعداد و اندازه ياخته‌ها وجود دارد.

نوع هيپرتروفيك بيشتر در بزرگسالان ديده مي‌شود، چاقي مركزي است و فقط افزايش اندازه ياخته‌ها ديده مي‌شود.

عوامل بوجود آورنده چاقی

• استعداد ژنتيكي: عوامل ژنتیکی که خارج از کنترل ما بوده و میتوانند مستقلا موجب بروز چاقی شوند.
• لپتين: نوعی هورمون است که از بافت چربی ترشح میشود. اختلال در پاسخ دهی به این هورمون یکی دیگر از دلایل بروز چاقی است.
• عوامل محيطي: شامل عوامل اجتماعی، تربیتی، رفتاری و شیوه زندگی که از مهمترین علل بروز چاقی هستند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه به مطلب “عوامل اجتماعی زمینه ساز بروز چاقی” در همین سایت، مراجعه کنید.
• مصرف غذا و پديده اكسيداسيون: اساسی ترین علت بروز چاقی ، دریافت کالری بیش از نیاز بدن از ظریق مواد غذائی است لذا موثرترین روش مقابله با پدیده اضافه وزن و چاقی رعایت رژیم غذائی صحیح است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه به مطلب “اصول رژیم درمانی” در همین سایت، مراجعه کنید.

عوامل اجتماعی زمینه ساز چاقی

چاقی در همه جوامع و در هر زمانی سلامتی کوتاه مدت و بلند مدت مردم را تهدید می کند.

پس از جنگ جهانی دوم و حاکم شدن آرامش نسبی در جهان، تغییرات سریع اقتصادی، رفاه نسبی ایجاد کرد که این تغییرات دگرگونی هایی را در شیوه زندگی مردم ایجاد کرده و شیوع مصرف گرایی را موجب گردیده است.

الگوهای غذایی نیز به واسطه صنعتی شدن جوامع دچار دگرگونی شده اند.

در چند دهه اخیر در کشورمان تخصیص یارانه های غیرهدفمند به محصولات غذایی چون برنج، روغن، شکر و دیگر درشت مغذی ها، ضمن برهم زدن الگوهای غذایی سنتی، شیوع چاقی را بدنبال داشته است.

در میان نوجوانان از یک طرف مصرف بیش از حد غذاهای آسان دسترس (Fast Foods) محصولات غذایی فزاینده شده و سرشار از انرژی به طور نگران کننده ای فراگیر شده است. از طرف دیگر به دنبال استفاده روز افزون از کامپیوتر و نشستن طولانی مدت و تماشای برنامه های تلویزیونی و ماهواره ای و همچنین رفت و آمد با وسایل نقلیه، از میزان فعالیت های بدنی به شدت کاسته شده است.

تماشای تلویزیون و استفاده بیش از حد از کامپیوتر به دلایل زیر موجب افزایش خطر بروز چاقی است:

– عدم تحرک و کاهش فعالیت جسمی

– افزایش دریافت انرژی به علت مصرف تنقلات در حین تماشای تلویزیون

– مصرف غذای بیشتر به دلیل تماشای تلویزیون در زمان مصرف غذا

– کاهش دریافت گروههای غذایی مناسب مانند میوه ها و سبزیها

– گرایش به هله هوله ها تحت تاثیر تبلیغات اغوا کننده در لابه لای برنامه های عامه پسند و پرطرفدار

آمار موجود نشان می دهد که به طور متوسط هر کودکی که به سن نوجوانی می رسد، تقریبا در حدود صدهزار تبلیغ مواد غذایی از طریق تلویزیون و مجلات می بیند که اغلب این تبلیغات به معرفی محصولات غذایی می پردازد که سرشار از چربی ها و کربوهیدراتهای ساده هستند. این مسئله باعث شده تا انتخاب های غذایی تحت تاثیر بمبارانهای تبلیغاتی تغییر کند و اراده و ذائقه مردم به طرف تولیدات صنعتی که به رغم ظاهری فریبنده ظاهرا از لحاظ تغذیه ای بی ارزشند، سوق داده شود.

توجه به این نکته جالب است که در بیشتر مناطق شهری جوامع آسیایی در حال توسعه، تراکم فروشگاههای مواد غذایی حاضری بسیار بالاست به طوری که تراکم فروشگاههای مک دونالد در کشورهای جنوب شرق آسیا از خود ایالات متحده بیشتر است.

یکی دیگر از اصلی ترین دلایل گسترش شیوع چاقی، تغییرات در الگوهای غذایی است. عمده ترین این تغییرات عبارتند از:

– بزرگ و بزرگتر شدن پرس های غذایی حاضری

– عدم رغبت به مصرف غذاهای سنتی

– مصرف غذاهای پرچرب و پر انرژی که ظاهری جذاب دارند ولی فاقد کیفیت و مواد مغذی لازم می باشند.

– مصرف تنقلات و میان وعده های پر انرژی

– افزایش مصرف انواع نوشابه های سرشار از قند

– کاهش مصرف فیبر به علت عدم وجود میل ورغبت به صرف سبزیجات خام و پخته، حبوبات و فرآورده های غلات حاوی فیبر

– افزابش استرس های روزمره و اضطراب و ترس دائمی که می تواند پرخوری و ریزه خواری را در پی داشته باشد.

– مصرف بیش از حد کیک ها، بستنی های خامه ای، شکلات ها و شیرینی ها و دیگر مواد غذایی که گلوکز بالایی دارند به جای میوه جات، با تغییرات هورمونی که ایجاد می کنند، باعث افزایش اشتها می شوند.

فاکتور سن نیز یکی از عوامل بروز چاقی است، بدین ترتیب که در قبال هر 10 سال افزایش سن، نیاز به انرژی 5% کاهش می یابد و عدم توجه به این مسئله می تواند دریافت بیش از نیازانرژی را به دنبال داشته و در نتیجه به چاقی منجر شود.

از دیگر عوامل اجتماعی زمینه ساز بروز چاقی کاهش فعالیت بدنی و ورزش است. جالب است بدانید هر ساعت فعالیت جسمی شدید به میزان 10 درصد از بروز چاقی ها جلوگیری می کند اما در مقابل، هر ساعت تماشای تلویزیون 12 درصد احاتمال بروز چاقی را افزایش می دهد. در اکثر جوامع آسیایی مقدار هزینه هایی که صرف ورزش می شود، سهم بسیار ناچیزی از سبد هزینه های خانوار را به خود اختصاص می دهد، به علاوه اینکه در این جوامع به طور سنتی درس خواندن نسبت به فعالیت فیزیکی از ارجحیت بیشتری برخوردار است. به طور معمول دیده می شود که خانواده ها باورهای غلطی در قبال نقش مواد قندی و شیرینی ها در افزایش تمرکز ذهنی و قدرت یادگیری فرزندانشان به خصوص در زمان امتحانات و کنکور دارند. از سوی دیگر فضاهای مختص ورزش در اکثر جوامع در حال توسعه، به دلیل نرخ بالای رشد جمعیت بسیار پایین است و نهایتا اینکه کاهش سطح فعالیت، افزایش بروز چاقی در حال توسعه ای چون ایران را به دنبال داشته است.

یکی دیگر از عوامل اجتماعی زمینه ساز بروز چاقی، نقش والدین در پیدایش چاقی در نزد فرزندان آنهاست. نحوه نگرش والدین به سلامت کودکان خود و همچنین چگونگی پرورش ذائقه و الگوهای رفتاری کودکان به گونه ای بوده است که بروز چاقی را در میان کودکان افزایش داده است. اهم تصورات نادرست که منجر به چاقی کودکان می شوند به قرار زیر هستند:

– از همان ابتدای کودکی نیز بکارگیری الگوهای ناصحیح غذایی توسط خانواده ذائقه کودک را به گونه ای تغییر داده است که تمایل به خوردن غذاهای پرچرب و شیرین در وی افزایش یافته است.

– از دیدگاه سنتی نیز کودکانی که چاق ترند، سالم تر تلقی می شوند، از این رو دیده می شود که خانواده ها به مصرف انواع داروها، ویتامینها و مواد اشتها آور برای فرزند خود روی می آورند.

– عدم برخورداری از توجه عاطفی از طرف والدین، کودک را به سمت پرخوری سوق می دهد.

در مجموع سایر فاکتورهای رفتاری زمینه سازبروز چاقی در جامعه عبارتند از:

– عدم آگاهی مردم از مکانیسمهای چاقی و لاغری و تصور غلط از مصرف انرژی تحت تاثیر فعالیت های بدنی و ورزشهای مختلف و بی اطلاعی از مقدار انرژی دریافتی خود از طریق مصرف غذاهای مختلف

– بی اهمیت و ناچیز انگاشتن انرژی دریافتی از محل ناخنک زدنها و ریزه خواریهای مداوم

– عدم مقاومت و توانایی نه گفتن در قبال تعارفات دوستان و میهمان نوازی ها

– افزایش دفعات غذاخوردن در خارج منزل و استفاده از غذاهای پرچرب و سسهای پر انرژی

– عدم توانایی در کنترل غذا با وجود بروز احساس سیری در میهمانی ها و رستوران ها

– خوردن غذاهای باقی مانده و یا شیرینی و شکلات های میل نشده توسط کودکان از طرف والدین

جالب است بدانید چاق بودن والدین نیز زمینه ساز بروز چاقی فرزندان آنها در بزرگسالی است بدین ترتیب که چاقی یکی از والدین، احتمال چاقی فرزندان آنها را در بزرگسالی 50-41 درصد افزایش داده و چاقی هر دوی آنها این احتمال را به 88-66 درصد افزایش خواهد داد.